Hipoteka służy zabezpieczeniu wierzytelności, która wynika z określonego stosunku prawnego. Wierzytelność ta musi być oznaczona.
Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym, które można ustanowić na nieruchomościach, a także prawach wymienionych w ustawie. Wierzycielowi hipotecznemu przy zaspokojeniu z nieruchomości przysługuje pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Wierzyciel może uzyskać zaspokojenie z tej nieruchomości bez względu na to, czyją własnością jest nieruchomość.
Hipoteka ma na celu zabezpieczenie wierzytelności pieniężnej i tylko tak może zostać wyrażona. Może obejmować wyłącznie całą nieruchomość. Nie wyklucza to ustanowienia hipoteki na ułamkowej części nieruchomości. Nie ma możliwości zastrzeżenia przez właściciela nieruchomości (względem wierzyciela hipotecznego), że nie dojdzie do zbycia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki. W razie przedawnienia wierzytelności, która jest zabezpieczona hipoteką, wierzyciel hipoteczny może uzyskać zaspokojenie z obciążonej nieruchomości.
Nieruchomość można obciążyć w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności z tym skutkiem, że przy zaspokojeniu z nieruchomości służy uprawnionemu pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela. Hipoteka w swej istocie służy zabezpieczeniu realizacji wierzytelności, a nie dochodzeniu wierzytelności. Jeżeli zobowiązany nie wykonuje należnego świadczenia pieniężnego, wierzyciel mający hipotekę musi uzyskać tytuł wykonawczy i wszcząć postępowanie egzekucyjne wyrok (Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 07.04.1994 r., sygn. akt I ACr 77/94).
Do powstania hipoteki konieczny jest wpis do księgi wieczystej. W celu przyspieszenia wpisu można złożyć prośbę o przyspieszenie jego dokonania.