Separacja to pojęcie, które dotyczy stanu faktycznego albo też orzeczenia sądowego. W pierwszym przypadku jest to sytuacja polegająca na tym, że małżonkowie nie utrzymują pomiędzy sobą więzi osobistych oraz gospodarczych. W drugim przypadku mówimy o wydaniu przez sąd orzeczenia, wskutek postępowania wszczętego przez małżonków.
Separację sąd może orzec, kiedy pomiędzy małżonkami doszło do zupełnego rozkładu pożycia. Zupełny rozkład pożycia to sytuacja, gdy więzi łączące małżonków zostały zerwane. Owe więzi dotyczą sfery uczuciowej, gospodarczej oraz intymnej.
Należy pamiętać, że orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, gdy:
- narusza to dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków.
- byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Skutkami separacji są na przykład:
- powstanie pomiędzy małżonkami rozdzielności majątkowej.
- możliwość dochodzenia alimentów na rzecz jednego z małżonków.
- w razie urodzenia się dziecka po upływie 300 dni od orzeczenia separacji nie zachodzi domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki.
Do wniosku o przyznanie świadczenia wychowawczego, składanego przez osobę samotnie wychowującą dziecko, należy dołączyć prawomocne orzeczenie sądu orzekające rozwód lub separację (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 04.05.2017 r., w sprawie sygn. akt IV SAB/Wr 193/16).
Najważniejszym jednak skutkiem pozostawania małżonków w separacji jest to, że nie mogą oni zawierać nowych związków małżeńskich. Niemniej jednak małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy, jeżeli wymagają tego zasady słuszności. Separacja sądowa może zostać zniesiona przed sądem, gdy domagają się tego oboje małżonków.
Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, to wówczas sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania zainteresowanych stron. Wówczas sąd orzeka w trybie postępowania nieprocesowego, co znacznie przyspiesza wydanie orzeczenia. W pozostałych przypadkach sprawa rozpoznawana jest w postępowaniu procesowym.
W sprawach o orzeczenie separacji celem postępowania dowodowego jest przede wszystkim ustalenie okoliczności dotyczących rozkładu pożycia, a także okoliczności odnoszących się do dzieci stron.