Unieważnienie małżeństwa jest możliwe po wydaniu prawomocnego orzeczenia sądu. Oznacza to, że do czasu wydania wyroku i jego uprawomocnienia się, małżeństwo jest traktowane za ważnie zawarte, a także wywołuje wszystkie skutki prawne.
Najważniejsze przeszkody, które mogą doprowadzić do unieważnienia małżeństwa to:
- przeszkoda wieku.
- ubezwłasnowolnienie całkowite.
- przeszkoda choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego.
- bigamia.
- przeszkoda pokrewieństwa.
- powinowactwo.
- przeszkoda przysposobienia.
Sprawy o unieważnienie małżeństwa rozpoznawane są w postępowaniu procesowym przez sądy okręgowe. Oznacza to, że sprawa tego rodzaju może być przedmiotem postępowania przed Sądem Okręgowym w Opolu.
Stronami procesu mogą być wyłącznie te osoby, których interes w uzyskaniu orzeczenia jest osobisty oraz bezpośredni. Wyrok unieważniający małżeństwo jest konstytutywny i kształtuje nowy stan prawny. Z chwilą prawomocnego unieważnienia małżeństwa jest ono traktowane co do zasady za nieważne od samego początku. Poza tym taki wyrok podlega ujawnieniu w aktach stanu cywilnego.
Pojęcie unieważnienia małżeństwa występuje także w prawie kościelnym. Przypomnieć trzeba, że małżeństwa zawarte przed duchownymi niektórych kościołów, czy tez związków wyznaniowych mogą wywoływać skutki w obszarze prawa polskiego. Są to zatem małżeństwa wyznaniowe ze skutkami cywilnymi.
Przy czym orzekanie o ważności małżeństwa kanonicznego należy do wyłącznej kompetencji władzy kościelnej. Natomiast orzekanie w sprawach małżeńskich w zakresie skutków określonych w prawie cywilnym należy do wyłącznej kompetencji sądów państwowych.
Oznacza to, że orzeczenie sądu kościelnego o ważności małżeństwa kanonicznego nie ma wpływu na orzeczenie sądu państwowego o ważności małżeństwa świeckiego. Niemniej jednak orzeczenia sądów kościelnych mogą mieć znaczenie dowodowe w postępowaniu cywilnym. Do wyłącznej kompetencji sądów państwowych należy zatem orzekanie o tym, czy małżeństwo wyznaniowe ze skutkami cywilnymi podlega unieważnieniu na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.